مطالب آموزشی اکوتوریسم شماره 27
آموزش گردشگری اکوتوریسم
آشنایی با انواع غارهای ایران
انواع غار و نحوه تشکیل آن ها
غار
غار فضایی زیرزمینی است که در فرایندی طبیعی زایش یافته و به خارج از پوسته زمین راه پیدا کرده است، مانند غار رودافشان، و یا به دست انسانها در دل دیواره های کوهستانی یا درون زمین ساخته شده است، مانند دژ صخره پل مون و نهانگاه أصله.
چاه
فضایی است که در جهت گسل های عمودی و در فرایندی طبیعی پدید آمده، مانند چاه اوریه، و یا به دست انسان ها حفر شده است، مانند چاه قلعه بندر نزدیک آرامگاه سعدی.
چاه غار
اگربرای دستیابی به فضای غار ابتدا از یک چاه عبور کنیم و سپس وارد فضای غار شویم ، به این پدیده چاه غار می گوییم مانند چاه غار بگلیجه .
دسته بندی غارهای ایران از دیدگاه چگونگی پدید آمدن آنها
1)غارها و چاههای آهکی - اسیدساخته
پوسته ی زمین مانند شیشه طلق داری است که ضربه ای به آن وارد آمده و ترک دار شده است. این ترک ها در تمامی جهات پوسته پراکنده اند.
در اینجا این ترکها دو عامل نقش اساسی دارند:
الف)عملکرد نیروهای درونی زمین؛
ب)عملکرد عوامل فرسایش. وجود گاز کربن دی اکسید (CO2) در فضا و در رویه سطحی زمین از یک طرف و بارش باران (H2O) از طرف دیگر، سبب زایش کربنیک اسید می شود (CO2 H2O CO3H2 ) رخنه باران های اسیدی بنا به قوه جاذبه به درون درزها و ترک های موجود در پوسته، درصورت وجود کایهای آهکی (CaCO3) سبب انحلال کلسیم کربنات غير محلول و تبدیل آن به بی کربنات محلول می شود. [2(
CaCO3 H2CO3 - Ca ( HCO3
] آب محتوی کربنیک اسید بر اثر نیروی جاذبه به سوی مرکز زمین حرکت می کند، از درون درزها و گسل های متقاطع درونی می گذرد، و با حل کردن آهک مسیر در خود سبب ایجاد مجراهایی به هم پیوسته ، که مقاطع آنها طی زمان های طولانی بازتر و گشادتر می شوند، به شکل چشمه در بیرون پوسته آفتانی می شود. تداوم تماس آب اسیددار جاری با سطح مجراها ظرف میلیون ها سال، تحت شرایط آب و هوایی خاص، فضاهای تهی وسیعی را ایجاد می کند. چشمه ای که آب آن حاصل تجمع آب مجراهای درونی است، چشمه غارساز نامیده می شود. هر غار ممکن است یک یا چند چشمه غارساز داشته باشد. نقطه آغاز زایش غارها و چاههای آهکی اسیدساخته، در مرتفع ترین بخش آنها و جدید ترین بخش هر غار، در گودترین نقطه آن قرار دارد. زایش هر غار اساسا از بالاترین بخش به سوی گودترین محل صورت می گیرد. زیرا رخنه آب محتوی اسید، از بالا به پایین و در جهت نیروی جاذبه است ضمن آن که حجیم ترین بخش غار معمولا زیر اصلی ترین گسل زایش می یابد
۲) غارهای آهکی – تاریخی
آن دسته از غارهای آهکی هستند که موقعیت ویژه زیستی دارند و به وسیله انسان های گذشته، دستخوش تغییراتی شده و به عنوان سکونتگاه و یا دژ دفاعی مورد استفاده قرار گرفته اند. ویژگی این غارها وجود چشمه آب در کنار آنهاست؛ مانند غار کرفتو، و یا ساخت آب انبار درون آنها برای ذخیره کردن آب؛ مانند غار هیزج.
۳) غارهای فرسایش ساخته
آن دسته از غارها هستند که عامل اصلی زایش آنها فعالیت های بیرونی طبیعت یا فرسایش است. این غارها ممکن است در کانیهای آهکی زایش یابند؛ مانند غار آردل، و یا در کانی های آتش فشانی به وجود آیند؛ مانند غار آیوب.
۴) غارهای ماگماساخته
آن دسته از غارها هستند که بر اثر بالا آمدن توده ای ماگما (كانی های گداخته) از درون زمین و هم جواری آن با بخش های آهکی پوسته، آزاد شدن اکسیژن و کربن موجود در کربنات پوسته، بر اثر حرارت و فشار موجود در ماگما، و در نتیجه ایجاد فضایی درون پوسته و راه یابی فضای ایجاد شده به بیرون شکل گرفته اند. نمونه این پدیده در غار کان گوهر دیده می شود.
۵) چاههای آهک ساخته
این دسته از غارها، چاه هایی هستند که بر اثر رسوب گذاری چشمه های واقع در حوالی گسل های فعال، با آبدهی نسبتا بالا در کانیهای آهکی زایش یافته اند. آب این چشمه ها دارای بیکربنات کلسیم فوق اشباع است. همین که این چشمه ها به بیرون از بستر خود می رسند، طی فرایندی خاص، آهک محلول در خود را رسوب می دهند و با گذر زمان به تدریج به ارتفاع خروجگاه خود می افزایند. برخی از آنها که آبدهی فراوانی داشته اند، سکوهایی بزرگ مانند تخت سلیمان را در خروجگاه خود می افزایند. برخی دیگر که آبدهی کم تری داشته اند، مخروطی میان تهی مانند دیو زندان تخت سلیمان را به وجود آورده اند. فرایند زایش چاه های آهک ساخته، از پایین به سوی بالا و معکوس فرایند زایش چاههای آهکی اسید ساخته است. از چاه های آهک ساخته فعال می توانیم دلی او نزدیک همدان و چشمه تخت سلیمان و چمن گلی در اطراف تکاب را نام ببریم. عمر چشمه سازنده برخی از آنها هم به پایان رسیده است. مانند غارهای دیو زندان و چاه برنجه در تکاب و باباگرگر نزدیک همدان.
(6دژ صخره ها
آن دسته از غارها هستند که به دست انسانها در دل صخره سنگها کنده شده و در مواقع خطر به عنوان دژدفاعی مورد استفاده قرار می گرفته اند. از این نوع دژها در سراسر ایران از شمال، مانند دژ صخره های پل مون تا جنوب، مانند دژ صخره چله خانه در براز جان فراوان است.
7)نهانگاه ها
این دسته از غارها را گذشتگان در دشت ها و یا زیر تپه ها ساخته اند. این نهانگاه ها دارای شبکه ای پیچیده از راهروها و چاه های کم عمق مرتبط به هم و تعدادی اتاق برای سکونت موقت بوده اند. این نهانگاه محل مخفی شدن افراد یک منطقه در زمان حمله بیگانگان و یا عبور آنها از منطقه بوده اند . از ویژگی این غارها وجود چاه آب درون آنها برای مصرف پنهان شدگان بوده است. این نوع نهانگاه ها در سراسر ایران، به ویژه بخش غربی، فراوان وجود دارند. مانند نهانگاه اصله.
8)نیایشگاه ها
آن دسته از غارها هستند که به دست انسان ها و برای انجام اعمال آیینی، در دل صخره ها یا درون کوه ساخته شده اند، مانند نیایشگاه نیاسر نزدیک کاشان و نیایشگاه گوکان نزدیک فریدون شهر.
9)قرارگاه های انسانهای غارنشین
شامل کلیه غارهایی است که انسان های اولیه در آنها به طور موقت یا برای مدت زیاد زندگی کرده اند . هنوز هم در اطراف و داخل آنها اشیا و ابزار غیر فلزی یافت می شود.
جهت اخذ مهارت گردشگری با مشاوران ما تماس حاصل فرمایید
☎️ 021-66977100